XIX wiek był dla Wrocławia okresem szybkiego rozkwitu miasta oraz postępującego rozwoju przemysłu, wtedy też, w bardzo szybkim tempie powstało kilka dworców. Każdy z nich odgrywał początkowo istotną rolę, jednak z czasem okazało się, że niestety nie wszystkie przetrwają.

Jak powstawały wrocławskie dworce?

Jako pierwszy swoją działalność rozpoczął Dworzec Górnośląski zlokalizowany przy ul. Stanisława Małachowskiego. Budynek zaprojektowany przez królewskiego radcę budowlanego, inż. Augusta Rosenbauma, jest dziś najstarszym budynkiem dworcowym w Polsce i jednym z najcenniejszych zabytków Wrocławia. Budowa z inicjatywy Towarzystwa Kolei Górnośląskiej rozpoczęła się 2 maja 1841 roku, a już rok później odbyła się pierwsza jazda próbna. Oficjalne otwarcie dworca oraz linii Oława – Wrocław nastąpiło 21 maja 1842 roku.

Lata 1842-1855 , Dworzec Górnośląski

W czasie, gdy z Dworca Górnośląskiego wyjeżdżały pierwsze pociągi, Towarzystwo Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej kończyło już budowę Dworca Świebodzkiego. Uroczyste otwarcie nowego dworca mieszczącego się w centrum miasta, tuż przy pl. Orląt Lwowskich, było dla mieszkańców dużą atrakcją. Druga wrocławska linia kolejowa, która zaczęła funkcjonować jesienią 1842 roku, umożliwiała podróż z Wrocławia do Świebodzic i była jednocześnie najszybszą formą komunikacji pomiędzy tymi dwiema miejscowościami.

1890 rok, Dworzec Świebodzki

Jak się szybko okazało, dwie linie kolejowe nie były dla Wrocławia wystarczające. Dlatego w 1843 roku powstało prywatno-państwowe konsorcjum Towarzystwo Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej, które już rok później, czyli w 1844 r. otworzyło nowy dworzec i linię kolejową z Wrocławia do Legnicy. Dworzec Marchijski, bo taką nadano mu nazwę, powstał około 300 metrów od Dworca Świebodzkiego. Jednak linia kolejowa, która wyjeżdżała z Dworca Marchijskiego pozwalała na zdecydowanie dalszą podróż niż linia obsługiwana przez sąsiada, dlatego że korzystając z niej można było dojechać aż do Berlina.

1844 rok, Dworzec Marchijski/kolei dolnośląskiej

Wszystkie trzy dworce – Górnośląski, Świebodzki i Marchijski, były dworcami czołowymi. Oznaczało to, że wyjazd z nich był możliwy tylko w jednym kierunku, dlatego też podróżni którzy wyjeżdżali z Berlina, chcąc dotrzeć np. w Karkonosze, wysiadali na Dworcu Marchijskim, po czym przechodzili na Dworzec Świebodzki i stamtąd ruszali linią kolejową do Jeleniej Góry.

Wszystko zmieniło się, kiedy Towarzystwo Kolei Górnośląskiej otrzymało koncesję na budowę linii kolejowej Wrocław – Poznań. Postanowiono wybudować większy budynek stacyjny, dzięki czemu w 1857 roku powstał obecny Dworzec Główny, natomiast dawną siedzibę Dworca Górnośląskiego zaczęto wykorzystywać jako powierzchnię biurową. Nowy dworzec został połączony nasypem kolejowym z trasą Wrocławsko-Świebodzką dzięki czemu stał się pierwszym we Wrocławiu dworcem przelotowym.

Jednak to jeszcze nie wszystko, jeżeli chodzi o XIX-wieczną infrastrukturę kolejową w mieście. W 1868 roku powstał Dworzec Nadodrze, co pozwoliło na utworzenie nowej trasy kolejowej z Wrocławia na Górny Śląsk prze Oleśnicę. W krótkim czasie dworzec ten udało się połączyć linią kolejową z centrum miasta, a zwieńczeniem całej trasy był Dworzec Kolei Prawego Brzegu Odry, który wybudowano w 1872 roku nieopodal Dworca Świebodzkiego i Marchijskiego.

Dalsze losy

Dworzec Górnośląski został zepchnięty na dalszy plan, na rzecz Dworca Głównego i zakończył swoją działalność kolejową w 1857 roku. Przez lata jego budynek wykorzystywano jako biurowiec i budynek mieszkalny, a następnie mieściły się w nim gabinety kolejowej służby zdrowia. W 1989 roku został wpisany do rejestru zabytków, a obecnie nie jest użytkowany.

Dworzec Górnośląski

Dworzec Świebodzki został rozbudowany w 1847 roku, wtedy też stał się drugim najważniejszym portem komunikacyjnym miasta. Pod koniec XIX wieku dworzec ten obsługiwał komunikację między Wrocławiem a południowo-zachodnią częścią Dolnego Śląska, Berlinem, Dreznem i Szczecinem. Jednak po tym, jak Dworzec Główny otrzymał dostęp do wszystkich linii kolejowych, specyfika działalności Dworca Świebodzkiego uległa zmianie – funkcjonował głównie jako dworzec towarowy. Ostatni pociąg odjechał z niego w 1991 roku. Na terenie dworca kręcono m. in. filmy i seriale, stworzono tam także wystawę „Kolejkowo”, czyli największą w Polsce makietę kolejową z jeżdżącymi miniaturowymi pociągami i samochodami. Aktualnie w jednym z budynków funkcjonuje także food court pod nazwą „Hala Świebodzki”.

Dworzec Świebodzki

Dworzec Marchijski rozwijał się w dość szybkim tempie i w 1884 roku „wchłonął” Dworzec Kolei Prawego Brzegu Odry, który przestał już wtedy istnieć (aktualnie jedyną pozostałością po prawobrzeżnym dworcu jest budynek pełniący funkcję siedziby Polskiego Związku Głuchych przy ul. Braniborskiej). Niestety w związku z rozbudową Dworca Głównego, w 1909 roku Dworzec Marchijski stracił pasażerów na korzyść pobliskiego Dworca Świebodzkiego. Ostatecznie w latach 30. zdemontowano skrzydło i halę Marchijskiego, a pod koniec 1948 roku, jego torowisko zostało wykorzystane do doprowadzenia linii tramwajowej do Państwowej Fabryki Wagonów. W następnych dziesięcioleciach rozebrano torowiska i wszelkie instalacje kolejowe w obrębie dworca, a okoliczne tereny częściowo zabudowano. Budynek, który pozostał po Dworcu Marchijskim został wpisany do rejestru zabytków w 1985 roku. Aktualnie jest opuszczony i niezagospodarowany.

1980 rok, pozostałość dworca Marchijskiego

Dworzec Nadodrze zaczęto modernizować w 1912 roku, a przebudowę tunelów i peronów dokończono po I wojnie światowej. Dworzec ten, był także pierwszym dworcem po II wojnie światowej, który mógł przyjmować pociągi z kierunków wschodnich. Co najważniejsze, Nadodrze to drugi obok Głównego XIX-wieczny wrocławski dworzec, który funkcjonuje do dziś i zatrzymują się na nim pociągi prawie wszystkich przewoźników świadczących usługi przewozów pasażerskich na Dolnym Śląsku.

Dworzec Nadodrze
Tekst: CWC
Foto: Zbiory Fotopolska